Διδάσκουμε τη διαφορετικότητα στο σχολείο

Ένα φαινόμενο που αντιμετωπίζει τις τελευταίες δεκαετίες το εκπαιδευτικό μας σύστημα αφορά την πληθώρα των παιδιών μεταναστών που φοιτούν στα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αποτέλεσμα των ισχυρών μεταναστευτικών ρευμάτων που έχουν την κατάληξή τους στη χώρα μας. Αυτή η κατάσταση έχει ως αποτέλεσμα οι Έλληνες να συμβιώνουν με ανθρώπους ποικίλων εθνικοτήτων σε όλο και περισσότερα κοινωνικά πλαίσια, ένα εκ των οποίων είναι και το σχολείο.

Ο προβληματισμός που αφορά την αντιμετώπιση μαθητών/μαθητριών διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών θεσμών δεν αποτελεί πρόσφατο φαινόμενο. Σε πολλές περιπτώσεις που ολοένα και πληθαίνουν, οι Έλληνες μαθητές στο σχολικό περιβάλλον, λόγω του αρνητικού κλίματος που επικρατεί στην ευρύτερη κοινωνία αλλά και της πιθανής ξενοφοβικής στάσης των γονέων τους αντιμετωπίζουν με αρνητική και απορριπτική στάση τους αλλοδαπούς μαθητές, με αποτέλεσμα αυτά τα παιδιά να είναι μονίμως περιθωριοποιημένα και αποξενωμένα. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον συνύπαρξης πολλών και διαφορετικών πολιτισμών και εθνικοτήτων προκαλούνται πολύ συχνά συγκρούσεις ανάμεσα στους έλληνες και στους μετανάστες που μπορεί να οδηγήσουν και σε έντονα επεισόδια βίας.

Οι εκπαιδευτικοί είναι αυτοί που καλούνται να αποτρέψουν και, κυρίως, να προλάβουν τέτοιου είδους επεισόδια καλλιεργώντας τον αλληλοσεβασμό και την αλληλεγγύη στους μαθητές τους. Βασικό τους καθήκον θα έπρεπε να είναι να αυξήσουν τη γνώση και την κατανόηση των παιδιών σε θέματα διαφορετικότητας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να καλλιεργήσουν δεξιότητες επικοινωνίας και κοινωνικής ευαισθησίας. Αυτοί οι στόχοι θα οδηγήσουν σταδιακά σε αλλαγή των όποιων πιθανών στρεβλών στάσεων και απόψεων οδηγώντας, εν τέλει, στην εξάλειψη των αρνητικών προκαταλήψεων και στην ανάληψη δράσης από μέρους των μαθητών για την ειρηνική συμβίωση και συναναστροφή με τους συμμαθητές τους.

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από παιχνίδια και δραστηριότητες ανάλογα με την ηλικία των μαθητών με βασικό στόχο να μάθουν πως η διαφορετικότητα δεν σημαίνει πως άλλοι είναι ανώτεροι και άλλοι κατώτεροι ∙ όλοι είμαστε ίσοι ανεξάρτητα από τα εξωτερικά μας χαρακτηριστικά που μπορεί να διαφέρουν.

Μερικές ιδέες είναι οι εξής:

Για παιδιά του δημοτικού:

·         Μπορείτε να παίξετε τυφλόμυγα αφήνοντας το κάθε παιδί που έχει το μαντήλι στα μάτια να ανακαλύψει με την αφή τα διάφορα χαρακτηριστικά του προσώπου των υπόλοιπων παιδιών. Αυτό θα τους βοηθήσει να αντιληφθούν πως το χρώμα του δέρματος δεν έχει καμία σημασία και τα χαρακτηριστικά αυτά είναι τα ίδια σε όλους τους ανθρώπους.

·         Μία παραλλαγή αυτού του παιχνιδιού μπορεί να γίνει με ζευγάρια έχοντας όλοι δεμένα τα μάτια τους με ένα μαντήλι, να ανακαλύπτουν ο ένας τον άλλο, να προσπαθούν να μαντέψουν ποιος είναι και στη συνέχεια να αλλάζουν ζευγάρι.

·         Μία άλλη άσκηση που γίνεται πάλι σε ζευγάρια είναι να καθίσουν οι μαθητές ο ένας απέναντι στον άλλο και να ζωγραφίσει ο ένας τον άλλο.

·         Τα παιδιά μπορούν να χωριστούν σε ομάδες τις οποίες θα έχει διαμορφώσει ο δάσκαλος προσπαθώντας η κάθε ομάδα να συμπεριλαμβάνει άτομα από κάθε εθνικότητα που υπάρχει στην τάξη. Ένα άτομο διαφορετικής εθνικότητας από κάθε ομάδα κάθε φορά θα μαθαίνει στα άλλα παιδιά ορισμένες βασικές λέξεις και φράσεις από τη γλώσσα του και μετά θα τις παρουσιάζουν στις υπόλοιπες ομάδες.

·         Πολλά παιχνίδια μπορούν να γίνουν σε ομάδες χρησιμοποιώντας διαφορετικά χρώματα από μπογιές, χρωματιστά χαρτιά ή ξυλάκια, πολύχρωμα φρούτα και λαχανικά.

Για τα παιδιά της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μπορούν να γίνουν άλλες ασκήσεις εμβαθύνοντας στις ιδιαιτερότητες των διαφορετικών πολιτισμών:

·         Όλα τα παιδιά διαφορετικών εθνικοτήτων μπορούν σε ομάδες να μαγειρέψουν ένα παραδοσιακό φαγητό της χώρας τους και στη συνέχεια να καθίσουν όλοι μαζί και να δοκιμάζουν τα φαγητά των άλλων.

·         Σε ομάδες που θα περιλαμβάνουν άτομα όλων των εθνικοτήτων μπορούν να πραγματοποιηθούν εργασίες που θα αναλύουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε πολιτισμού με στόχο να γνωριστούν καλύτερα μεταξύ τους.

·         Δύο εθελοντές μπορούν να καθίσουν μπροστά και οι υπόλοιποι συμμαθητές να βρίσκουν τις διαφορές και τις ομοιότητες που υπάρχουν ανάμεσά τους.

·         Ο κάθε μαθητής μπορεί να γράψει ανώνυμα για πέντε από τους συμμαθητές του από 3 θετικές ιδιότητες για τον καθένα (ο κάθε μαθητής θα αναλάβει διαφορετικούς συμμαθητές) και στη συνέχεια θα διαβαστούν σε όλη την τάξη.

·         Μία ακόμα άσκηση για να αντιληφθούν οι μαθητές το λόγο που υπάρχουν τα διαφορετικά χρώματα δέρματος μπορεί να γίνει χρησιμοποιώντας γάλα και κακάο. Οι εκπαιδευτικοί εξηγούν στα παιδιά πως οι διαφορές στο χρώμα του δέρματος οφείλονται στα διαφορετικά επίπεδα μελανίνης που υπάρχουν στο δέρμα παρομοιάζοντας τη μελανίνη με το κακάο.

Αυτές ήταν μερικές ασκήσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να καλλιεργηθεί η αποδοχή και ο σεβασμός απέναντι στη διαφορετικότητα. Φυσικά πάντα θα ακολουθεί συζήτηση μαθητών – καθηγητή για να διευκρινιστούν τυχόν απορίες και προβλήματα ή να λυθούν πιθανές διαφωνίες που προέκυψαν. Επίσης, καλό είναι σε μερικά παιχνίδια να συμμετέχουν και οι γονείς όλων των παιδιών γιατί τις περισσότερες φορές οι ξενοφοβικές στάσεις και αντιλήψεις εδραιώνονται μέσα στην οικογένεια και, με αυτόν τον τρόπο, θα ήταν δυνατόν να εξαλειφθούν και να αποφευχθεί η δημιουργία νέων. Είναι καλό να τονίζουμε πάντα πως όλοι είμαστε διαφορετικοί και μοναδικοί αλλά ταυτόχρονα είμαστε ίσοι και έχουμε τα ίδια δικαιώματα. Ας διδαχτούμε από τα μικρά παιδιά που δεν δίνουν σημασία στο χρώμα, την εμφάνιση, το διαφορετικό που τους "χωρίζει" από τους υπόλοιπους, αλλά στο τι τους ενώνει, γιατί βλέπουν και αγαπούν με την καρδιά. 

Νίκη Λιώτη, Ψυχολόγος, Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια