Ψυχολογία: Τι κάνει τα συναισθήματα να ενεργοποιούνται και να απενεργοποιούνται

Περνάτε ένα ευχάριστο βράδυ στο σπίτι μετά από μια ιδιαίτερα αγχωτική μέρα. Μέρος αυτού που σας βοήθησε να ξεπεράσετε τη μέρα ήταν ότι γνωρίζατε ότι το βράδυ θα σας παραδιδόταν ένα πακέτο με ένα δώρο που αγοράσατε στον εαυτό σας ως έκπληξη. Όταν φτάνει, το ανοίγετε με ανυπομονησία για να διαπιστώσετε ότι στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου αυτό που περιμένατε. Τα συναισθήματά σας αλλάζουν σε μια στιγμή από τη χαρά που νιώσατε όταν παραλάβατε το πακέτο από το κατώφλι της πόρτας σας στην αντίδραση απογοήτευσης όταν είδατε τι περιείχε αυτό το πακέτο.

Οι πλήρεις αλλαγές στο συναίσθημα είναι ένα συνηθισμένο χαρακτηριστικό της καθημερινής ζωής, και ακόμη και αν δεν μπορείτε να συνδεθείτε με αυτό το παράδειγμα, υπάρχουν πολλές ακόμη καταστάσεις στις οποίες έχετε περάσει από το θετικό στο δυσάρεστο ή από το δυσάρεστο στο ευχάριστο μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου. Το πεδίο της ψυχολογίας προσπαθεί να εξηγήσει τη σχέση μεταξύ των καταστάσεων της ζωής και των αντίστοιχων συναισθημάτων που νιώθουν οι άνθρωποι με μια ποικιλία θεωριών που κυμαίνονται από εκείνες που βασίζονται στη φυσιολογία έως εκείνες που βασίζονται στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.

Περισσότερο από μια απλή ακαδημαϊκή άσκηση, η εξέταση των πλεονεκτημάτων και των αδυναμιών αυτών των θεωριών μπορεί να γίνει σημαντική όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να τις εφαρμόσουν στη δική τους ζωή. Έχετε σύντομα μια παρουσίαση ή μια παράσταση που σας γεμίζει άγχος; Δεν θα ήταν υπέροχο αν μπορούσατε να μετατρέψετε αυτό το άγχος σε συναισθήματα ευχάριστης προσμονής στην ιδέα ότι σας έχε δοθεί αυτή η ευκαιρία;

Τι λέτε για εκείνο το απογοητευτικό πακέτο; Αντί να νιώθετε όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα και να σας καταστρέφουν τη βραδιά, δεν θα ήταν καλύτερα αν μπορούσατε να το απορρίψετε ως κακή τύχη και να σχεδιάσετε τα βήματα που θα χρειαστείτε για να το επιστρέψετε;

Μια σύντομη ιστορία των θεωριών των συναισθημάτων

Σε μια πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη, ο Paul Thagard και οι συνεργάτες του Πανεπιστημίου του Waterloo (2021) παρέχουν ένα πλαίσιο για την κατανόηση των σημερινών θεωριών συναισθημάτων και στη συνέχεια προχωρούν στη σκιαγράφηση μιας νέας προσέγγισης, η οποία βασίζεται στην ιδέα των «σημασιολογικών δεικτών». Πριν εξηγήσουμε τη θεωρία των Thagard κ.ά., αξίζει να ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στους προκατόχους της, χρησιμοποιώντας ως οδηγό την ανασκόπηση στο άρθρο τους.

Όλες οι θεωρίες συναισθημάτων προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τρεις βασικές διαδικασίες. Πρώτον, υπάρχουν οι φυσιολογικές αλλαγές που σχετίζονται με τα συναισθήματα, όπως ο αυξημένος καρδιακός ρυθμός και οι αλλαγές στην αγωγιμότητα του δέρματος που αντανακλούν τις δράσεις του λεγόμενου αυτόνομου (ακούσιου) νευρικού συστήματος. Δεύτερον, τα συναισθήματα συνδέονται με κάποιο είδος γνωστικής επίγνωσης που οδηγεί στην επισήμανση του συναισθήματος.

Τρίτον, και αυτό είναι ένα βασικό στοιχείο της θεωρίας, τα συναισθήματα αλλάζουν. Όπως υποδηλώνει το παράδειγμα του πακέτου, μπορεί να αισθάνεστε υπέροχα τη μια στιγμή και απαίσια την επόμενη. Σύμφωνα με τα λόγια των συγγραφέων, «μια αποδεκτή θεωρία του συναισθήματος πρέπει να είναι σε θέση να εξηγήσει τη συναισθηματική αλλαγή μέσα κι από τα τρία στοιχεία.

Η πρώτη θεωρία στη σύγχρονη ψυχολογία προτάθηκε από τον William James, ο οποίος υποστήριξε ότι η αλλαγή της φυσιολογίας μας είναι το συναίσθημα. Φοβάστε επειδή η καρδιά σας χτυπά γρήγορα και όχι επειδή αποκτάτε επίγνωση κάποιου είδους απειλής. Στην αντίθετη πλευρά, έχει υποστηριχθεί ότι τα συναισθήματα ξεκινούν και αλλάζουν εξαιτίας «νέων κατασκευών» ή σκέψεων. Η τελική θεωρία επικεντρώνεται στις εκτιμήσεις ως τον καθοριστικό παράγοντα των συναισθημάτων χωρίς να αποδίδεται ιδιαίτερος ρόλος στη λειτουργία του νευρικού συστήματος ως αιτία των συναισθημάτων.

Οι σημασιολογικοί δείκτες και τα συναισθήματά μας

Με την εισαγωγή του όρου «σημασιολογικός δείκτης», η ερευνητική ομάδα εστιάζει στο πώς τα νευρωνικά μοτίβα στον εγκέφαλο συνδέονται με τις σκέψεις ή τις εκτιμήσεις που έχουμε για μια δεδομένη κατάσταση. Συγκεκριμένα, η θεωρία υποθέτει ότι τα συναισθήματα συνδυάζουν την εκτίμηση και τη φυσιολογία μέσω της συσχέτισης των μοτίβων νευρωνικής πυροδότησης. Υπάρχουν τέσσερα συστατικά σε έναν σημασιολογικό δείκτη συναισθήματος: η πραγματική κατάσταση, οι φυσιολογικές αλλαγές (όπως ο καρδιακός ρυθμός), η εκτίμηση της κατάστασης και η συνάφεια με τον εαυτό.

Σκεφτείτε ως παράδειγμα το συναίσθημα του θυμού που νιώσατε όταν ανοίξατε εκείνο το ατυχές πακέτο. Η κατάσταση είναι το ίδιο το πακέτο. Σωματικά, μπορεί να αισθανθήκατε κάποια αυτόνομη διέγερση, όπως το ότι η καρδιά σας άρχισε να χτυπά λίγο πιο γρήγορα μετά την ανακάλυψη του περιεχομένου του πακέτου. Η εκτίμησή σας για το αντικείμενο στο πακέτο ως μη ικανοποιητικό θα έμπαινε στη συνέχεια στην εξίσωση. Τέλος, βλέποντας ότι τώρα θα πρέπει να βγείτε από το πρόγραμμά σας για να επιστρέψετε το πακέτο γίνεται η συνάφεια με τον εαυτό σας, καθώς αντιμετωπίζετε την ενοχλητική ιδέα ότι θα πρέπει να κάνετε τον κόπο να το στείλετε πίσω.

Αυτό ήταν ένα απλό παράδειγμα που αποτελείται από ένα μόνο συναίσθημα. Πολλές φορές, όμως, η κατάσταση είναι αμφιθυμική. Σκεφτείτε το παράδειγμα της μετακόμισης σε μια νέα πόλη. Θα νιώσετε ευτυχισμένοι, ειδικά αν η μετακόμιση συνάδει με τους στόχους σας να αλλάξετε τα πράγματα στη ζωή σας. Ωστόσο, θα νιώσετε επίσης θλίψη επειδή αυτό σημαίνει ότι θα αποχαιρετήσετε τους φίλους σας.

Αυτά τα σύνθετα συναισθήματα αντανακλούν αυτό που οι Καναδοί ερευνητές αναφέρουν ως ανταγωνισμό μεταξύ δύο σημασιολογικών δεικτών. Ποιο συναίσθημα θα νικήσει εξαρτάται από το ποιος σημασιολογικός δείκτης θα ανασταλεί.

Πώς μπορούμε να αλλάξουμε τους δυσλειτουργικούς μας σημασιολογικούς δείκτες

Η θεωρία των σημασιολογικών δεικτών παρέχει χρήσιμες προτάσεις για την αλλαγή, ιδιαίτερα στην εφαρμογή της στην εμπειρία των χρόνιων συναισθημάτων. Για να καταλάβετε πώς να εφαρμόσετε τη δική σας επιθυμία για αλλαγές στη συναισθηματική σας προοπτική, είναι απαραίτητο να δείτε πώς οι χρόνιοι σημασιολογικοί δείκτες μπορούν να επηρεάσουν τη χρόνια διάθεσή σας. Σύμφωνα με τα λόγια των συγγραφέων, ένα «περιστασιακό» συναίσθημα είναι αυτό που σας χαρακτηρίζει σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, όπως το να αισθάνεστε άγχος για εκείνη την επερχόμενη παρουσίαση. Αυτό διαφέρει από την «προδιάθεση» του να τείνουμε να είμαστε πιο αγχώδεις ή νευρωτικοί που ανησυχούμε για μια μεγάλη γκάμα καταστάσεων.

Αυτό που συμβαίνει με ένα συναίσθημα διάθεσης είναι ότι χρωματίζει την αντίληψή σας για τις καταστάσεις με τέτοιο τρόπο ώστε να «δεσμεύει» ένα συναίσθημα που συμβαίνει. Αν τείνετε να είστε αγχωμένος, θα μπείτε σε μια κατάσταση απόδοσης με τρόπο που οδηγεί σε φυσιολογικές αλλαγές, αρνητικές εκτιμήσεις και πεποιθήσεις σχετικά με τη σημασία της απόδοσης για την αίσθηση του εαυτού σας.

Το είδος της αλλαγής που θα επιδιώκατε, για παράδειγμα, στην ψυχοθεραπεία δεν θα σήμαινε ότι είστε πάντα ήρεμοι και χαλαροί, αλλά ότι τείνετε να έχετε αυτά τα θετικά συναισθήματα και όχι τα αρνητικά τους αντίστοιχα. Για να το πετύχετε αυτό, υποστηρίζουν οι συγγραφείς, θα πρέπει ουσιαστικά να «δώσετε στον εγκέφαλο τη δυνατότητα να παράγει αντίστοιχους σημασιολογικούς δείκτες». Αυτού του είδους η επανεκπαίδευση του εγκεφάλου δεν διαφέρει και πολύ από την ενασχόληση με τη νοητική άσκηση για τη βελτίωση της μνήμης σας.

Οι ψυχοθεραπευτές, εφαρμόζοντας αυτές τις ιδέες στην πράξη, σύμφωνα με τα λόγια των συγγραφέων, «δεν μπορούν να λειτουργήσουν άμεσα στους σημασιολογικούς δείκτες, αλλά μπορούν να εργαστούν με τον πελάτη για να αλλάξουν τις αναπαραστάσεις των καταστάσεων, τις εκτιμήσεις και τη φυσιολογία».

Μπορούν επίσης να βοηθήσουν τους θεραπευόμενους να αλλάξουν τους στόχους τους. Στην περίπτωση της γυναίκας που αισθάνεται ότι δεν ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του ρόλου της στον εργασιακό και οικογενειακό τομέα, ίσως μπορούν να τη βοηθήσουν να αλλάξει τους μη ρεαλιστικούς ίσως στόχους της.

Μπορούν έμμεσα να αλλάξουν τα νευρωνικά τους πρότυπα που τους προδιαθέτουν να βιώνουν χρόνια αρνητικά συναισθήματα, χρησιμοποιώντας την αξιολόγηση για να αλλάξουν τις αντιλήψεις τους. Από την πλευρά της φυσιολογίας, οι θεραπευτές μπορούν επίσης να προτρέψουν τις αλλαγές των σημασιολογικών δεικτών διδάσκοντας τους θεραπευόμενούς τους να χρησιμοποιούν διαλογισμό, χαλάρωση και βαθιά αναπνοή.

Πηγή: www.psychologytoday.com/intl/blog/fulfillment-any-age/202112/new-theory-emotions-enters-the-scene

enallaktikidrasi.com