Από την ενδοσχολική βία στο πλησίασμα και την αγάπη (1ο μέρος): Ορισμός - Είδη σχολικού εκφοβισμού - Συμμετέχοντες σε περιστατικά ενδοσχολικής βίας

Ο  σχολικός εκφοβισμός είναι ένα θέμα που απασχόλησε ιδιαίτερα την επικαιρότητα το τελευταίο χρονικό διάστημα και έχει προκαλέσει ποικίλες και έντονες αντιδράσεις. Ενώ ο εκφοβισμός στο σχολείο δεν είναι καινούργιο φαινόμενο ούτε και για την εγχώρια πραγματικότητα, ιδιαίτερης επιστημονικής προσοχής έχει τύχει τις τελευταίες δεκαετίες. Αρκετές έρευνες σε διάφορες χώρες ανά τον κόσμο έχουν καταδείξει την ύπαρξη του εκφοβισμού σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στο σχολικό πλαίσιο. Πολλές απόψεις έχουν λεχθεί σχετικά με τις αιτίες εμφάνισης αυτού του φαινομένου αλλά και τους τρόπους με τους οποίους πρέπει να το αντιμετωπίσει η κοινωνία μας. 

Ορισμός-Είδη Σχολικού Εκφοβισμού

Ως  σχολικός εκφοβισμός ορίζεται η επιθετική εκείνη συμπεριφορά που είναι εσκεμμένη, απρόκλητη και επαναλαμβανόμενη, αποτελεί κατάχρηση εξουσίας και εμπεριέχει ανισότητα στη δύναμη αντικειμενική (π.χ. σωματική) ή αντιληπτή (π.χ. προσωπικότητας). Εν ολίγοις, κατευθύνεται προς εκείνα τα θύματα που εκλαμβάνονται από τους θύτες (έναν ή πολλούς μαζί) ως αδύναμα, είτε σωματικά είτε ψυχολογικά. Τα διάφορα είδη του σχολικού εκφοβισμού διακρίνονται με βασικό σημείο διάκρισής τους τη μορφή-χαρακτήρα που λαμβάνει η βία από το θύτη προς το θύμα.

Έτσι έχουμε τα εξής είδη:

α) Εκφοβισμός με κύριο χαρακτηριστικό την άσκηση σωματικής βίας. (Άμεση/ Σωματική Βία)

Σε αυτήν την περίπτωση συγκαταλέγονται ο σωματικός τραυματισμός του θύματος, η επιθετική συμπεριφορά του θύτη με μπουνιές/κλωτσιές ενώ δεν αποκλείονται κακόγουστες φάρσες και πειράγματα που μπορεί να οδηγήσουν σε σωματικό τραυματισμό.

β) Λεκτικός Εκφοβισμός (Άμεση/ Λεκτική Βία)

Συχνά σε αυτήν την περίπτωση συναντώνται η χρήση προσβλητικής γλώσσας που οδηγεί στην συνεχή λεκτική παρενόχληση του θύματος αναφορικά με το προσωπικό του στυλ ντυσίματος, κόμμωσης αλλά και τη σωματική του διάπλαση και τη νοημοσύνη του.

γ) Συναισθηματικός Εκφοβισμός (Έμμεση/Κοινωνική Βία)

Σε αυτό το είδος σχολικού εκφοβισμού συναντώνται συχνά η κλοπή προσωπικών αντικειμένων, η διάδοση ψεύτικων και αναληθών φημών για την προσωπικότητα του θύματος, ο αποκλεισμός του από δραστηριότητες και παρέες αλλά και η προκλητική λεκτική συμπεριφορά με χαρακτήρα προσβλητικό και απαξιωτικό για την προσωπικότητα του θύματος.

δ) Ηλεκτρονικός Εκφοβισμός (Ηλεκτρονική Βία)

Αυτό το είδος εκφοβισμού έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια με τη χρήση διάφορων μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Σημείο αναφοράς του είναι η αποστολή μηνυμάτων απειλητικού-προσβλητικού περιεχομένου μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου αλλά και η ανάρτηση προσβλητικών σχολίων ή και φωτογραφιών στα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. facebook, forums, blogs, κ.ά.)

Οι συμμετέχοντες σε περιστατικά ενδοσχολικής βίας

Σε ένα περιστατικό σχολικού εκφοβισμού υπάρχουν  τα  άτομα  που λαμβάνουν άμεσα μέρος σε αυτό και  τρίτα άτομα τα οποία μπορεί να είναι φυσικά παρόντα (παρατηρητές) αλλά και φυσικά απόντα (οι γονείς των εμπλεκομένων προσώπων). Κάθε μέλος έχει τα τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία συμβάλλουν με τη σειρά τους στην εμφάνιση τέτοιων περιστατικών σχολικού εκφοβισμού.

Το παιδί που δέχεται εκφοβισμό

Το παιδί που δέχεται τον εκφοβισμό είναι συνήθως ένα παιδί «αδύναμο» σωματικά ή ψυχολογικά με αρκετές ανασφάλειες και φοβίες. Ένα παιδί με μειωμένη αυτοεκτίμηση, το οποίο δεν είναι σε θέση να συγκροτήσει την προσωπικότητά του και να υπερασπιστεί τον εαυτό του υψώνοντας το ανάστημα του. Είναι  ένα παιδί που δεν έχει μάθει να μιλάει για τον εαυτό του γιατί συνήθως οι μεγαλύτεροι απαντούν αντί για αυτό ενώ συχνά μπορεί να το υποτιμούν και να το απαξιώνουν. Ίσως και να έχει μεγαλώσει σε ένα υπερπροστατευτικό περιβάλλον ακούγοντας πολλά μη, «Μην ανέβεις εκεί», «Μην πας εκεί» και «Δεν μπορείς/ δεν ξέρεις να το κάνεις αυτό, θα το κάνω εγώ». Σε γενικές γραμμές τα θύματα του σχολικού εκφοβισμού είναι συχνά παιδιά ανασφαλή και μοναχικά με κάποια εμφανή διαφοροποίηση σωματικά (π.χ. ευτραφή) ή πνευματικά (π.χ. «μαζεμένα»), ενώ πολύ συχνά ανήκουν σε κάποια μειοψηφική ομάδα στο χώρο του σχολικού πλαισίου (π.χ. εθνοτική, θρησκευτική, φυσική εμφάνιση, κάποιο είδος αναπηρίας κ.ά.)

Το παιδί που εκφοβίζει

Το παιδί που ασκεί εκφοβισμό με οποιοδήποτε είδος βίας  εναλλάσσεται ανάμεσα στους ρόλους του «θύτη» και του «θύματος» καθώς ενδέχεται να μεγαλώνει σε ένα βίαιο οικογενειακό περιβάλλον δεχόμενο όχι μόνο λεκτική αλλά και σωματική βία. Όντας ένα παιδί που παραβιάζεται διαρκώς η ακεραιότητά του και δεν γίνονται σεβαστά τα θέλω του, δεν γίνεται σεβαστό για αυτό που είναι, προσπαθεί να κερδίσει την αποδοχή και την αυτοεπιβεβαίωση εκφοβίζοντας άλλα «αδύναμα» παιδιά. Δηλαδή, κοροϊδεύοντας, ενοχλώντας ή χτυπώντας μικρότερα ή σωματικά πιο αδύναμα παιδιά, ανακτά τη δύναμη που χρειάζεται, αποκτά ισχύ και κύρος. Συνήθως δικαιολογούν τις πράξεις τους ως αποτέλεσμα πρόκλησης του θύματος και τις εκλογικεύουν ελαχιστοποιώντας τις συνέπειες για το θύμα.

Θα πρέπει να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο ότι δεν υπάρχουν παιδιά εκ γενετής «κακά»,  ή με ροπή προς τη βία, που θέλουν να πληγώνουν και να προσβάλουν άλλα παιδιά από κακία. Υπάρχουν, όμως, σίγουρα παιδιά με ανάγκες, οι οποίες παραμελούνται και μένουν ανικανοποίητες. Έτσι η έκφραση επιθετικότητας θα πρέπει να γίνεται αντιληπτή ως μία ύστατη προσπάθεια των παιδιών αυτών για την αναζήτηση της αγάπης, του αγγίγματος, της αγκαλιάς. Μπορεί να φαίνεται οξύμωρο και παράξενο πώς αναζητάται η αγάπη και το ενδιαφέρον με βίαιες συμπεριφορές αλλά πράγματι τα παιδιά αυτά θέλουν να επικοινωνήσουν την επιθυμία/ ανάγκη τους αυτή έστω και με «λάθος» τρόπο.

Παρατηρητές

Σε ένα περιστατικό σχολικού εκφοβισμού είναι παρόντα συχνά και τρίτα πρόσωπα, συχνά φίλοι του θύτη ή του θύματος, δάσκαλοι ή ακόμα και τυχαίοι περαστικοί. Η αντίδραση των παρατηρητών ποικίλει και είναι άξια αναφοράς. Υπάρχουν οι παρατηρητές που υποστηρίζουν το θύτη με γέλια, χειροκροτήματα και άλλες μορφές επιδοκιμασίας ή, από την άλλη, απομακρύνονται από το χώρο και προσποιούνται πως δεν είδαν τίποτα. Άλλα παιδιά – παρατηρητές νιώθουν ότι θυματοποιούνται, τρομοκρατούνται, «παγώνουν» ή δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν και δεν παίρνουν θέση. Τέλος, υπάρχουν και παιδιά – παρατηρητές που προσπαθούν να βοηθήσουν το θύμα, αποδοκιμάζουν το θύτη και τρέχουν να φέρουν βοήθεια. 

Συνεχίζεται...

Νίκη Λιώτη, Ψυχολόγος, Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια

Νεκτάριος Μπογέας, Ψυχολόγος