Τα σχολεία του σήμερα και ... του αύριο

Αδιαπραγμάτευτη αλήθεια αποτελεί το γεγονός ότι το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα μας πάσχει από ποικίλα προβλήματα. Μία από τις πιο σημαντικές είναι τα μαθήματα που διδάσκονται στους μαθητές που είναι υποχρεωτικά και προαποφασισμένα και αρκετά από τα οποία είναι παρωχημένα και αδυνατούν να προσαρμοστούν στις ιδιαίτερες κλίσεις και ενδιαφέροντα των μαθητών. Ως τρόπος εκμάθησης των μαθημάτων ορίζεται ο υποχρεωτικός και καταναγκαστικός σε πολλές περιπτώσεις παπαγαλισμός, ενώ η ογκώδης ύλη τους ξεχνιέται από την πλειονότητα των μαθητών σε μικρό χρονικό διάστημα. Για κάθε μάθημα, προσφέρεται ένα μόνο βιβλίο που υποστηρίζει μόνο μία αλήθεια αντί να παραθέτει τα διάφορα γεγονότα ή δεδομένα με τέτοιο τρόπο που να συντελεί στην ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των μαθητών.   

Γιατί, λοιπόν, παρόλο που τα παιδιά μπαίνουν στο σχολείο με διάθεση να εξερευνήσουν ολόκληρο τον κόσμο και να ανακαλύψουν νέα γνώση και νέες αλήθειες, σταδιακά να χάνουν όλη τη φαντασία και τη δημιουργικότητα που τα χαρακτηρίζει; Μήπως μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα χάνουν την όρεξη και το ενδιαφέρον τους και απλώς περιορίζονται σε μία βαρετή -«επαγγελματική»- παρακολούθηση των μαθημάτων; Ποιος είναι ο πραγματικός λόγος που τα παιδιά περνούν 12-16 χρόνια στα θρανία συσσωρεύοντας ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών που δεν μεταφράζεται σε ουσιαστική-πρακτική γνώση και δεξιότητες ενώ παράλληλα έχουν απολέσει την ικανοποίηση που αντλούσαν από το παιχνίδι;  

Παρατηρούμε πως τα παιδιά από μικρά έχουν την έμφυτη περιέργεια να μαθαίνουν, αφού από 2-3 χρονών συνεχώς ρωτούν, σκαλίζουν, ψάχνουν, δοκιμάζουν τα πάντα ∙ ακούν την εσωτερική τους φωνή που τους κατευθύνει σε αυτά που έμφυτα τους αρέσουν. Ξεκινώντας, όμως, το σχολείο, οι ερωτήσεις και οι αναζητήσεις σταματούν απότομα, αφού το σχολείο τούς δίνει τα βιβλία που θα «λύσουν» όλες τους τις απορίες.

Το σύστημα της αξιολόγησης που έχει υιοθετηθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα βρίσκεται σε πλήρη αντιστοιχία με τα αξιολογικά πρότυπα της κοινωνίας μας. Έτσι, ο «πρώτος» θεωρείται ο απόλυτα επιτυχημένος και καλύτερος καθώς πληροί τα «λάθος», πολλές φορές, κριτήρια αξιολόγησης που θέτει το εκπαιδευτικό σύστημα ενώ ο «δεύτερος» και όλοι οι υπόλοιποι δεν είναι εξίσου άξιοι και δεν αναγνωρίζεται και  επιβραβεύεται η προσπάθεια που κατέβαλλαν. Εν ολίγοις, το σύγχρονο σχολείο επιβραβεύει τους πρώτους και απογοητεύει όλους τους υπόλοιπους. Οι υπόλοιποι μαθητές, απογοητευμένοι, κλείνονται στον εαυτό τους και δεν παίρνουν πρωτοβουλίες, αφού το σύστημα δεν τους αποδέχεται χωρίς τις απαραίτητες καλές επιδόσεις «για να προοδεύσουν στη ζωή». Έτσι, τα παιδιά αυτά σταδιακά παγιώνουν την αντίληψη ότι δεν αξίζουν και δεν έχουν δυνατότητες. Αυτοί οι αρνητικοί «προγραμματισμοί», συνήθως τούς ακολουθούν σε όλη τους τη ζωή, με αποτέλεσμα να χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.  

Αυτό το σύστημα επιβράβευσης που ισχύει τόσο στα μαθήματα όσο και στα αθλήματα και τις τέχνες, ευνοεί μόνο τους πρωταθλητές και οι υπόλοιποι με τις όχι και τόσο καλές επιδόσεις, συνήθως εγκαταλείπουν την προσπάθεια.

Επίσης, το σύγχρονο σύστημα εκπαίδευσης προωθεί τον ανταγωνισμό μέσω της βαθμοθηρίας με αποτέλεσμα τη δημιουργία ανθρώπων ματαιόδοξων και εγωκεντρικών, ανθρώπων που κυνηγούν συνεχώς την πρωτιά. Ήδη από τα πρώτα χρόνια του δημοτικού, τα παιδιά μυούνται στον ανταγωνισμό μέσα από τη βαθμολόγηση και τα διαγωνίσματα. Μήπως, έτσι τα παιδιά μετατρέπονται σταδιακά σε ανθρώπους «ρομπότ» που δεν αναπτύσσουν κατάλληλες κοινωνικές δεξιότητες αδιαφορώντας για τους συνανθρώπους, παραμένοντας ατομικιστές και δυστυχισμένοι;

Όλοι οι δρόμοι μάς οδηγούν στη δημιουργία ενός σχολείου πολλαπλών επιλογών, όπου το κάθε παιδί θα έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με πολλαπλά γνωστικά αντικείμενα, να δοκιμάσει, να πειραματιστεί και να ασχοληθεί, τελικά, με εκείνα που του εξάπτουν το ενδιαφέρον και το ευχαριστούν.

Δεν θα ήταν πιο ουσιαστικό αν το σχολείο παρείχε στα παιδιά μια ποικιλία ερεθισμάτων μέσα από τα οποία θα μπορούν να διδαχθούν πράγματα χρήσιμα για τη ζωή αλλά και για τον εαυτό τους;

Ενδεχομένως ο καλύτερος τρόπος μάθησης να είναι ο βιωματικός και όχι ο θεωρητικός. Μέσα από την εξερεύνηση και τη δοκιμή, τα παιδιά μαθαίνουν αποτελεσματικά. Μπορούμε να εντάξουμε στο σχολικό πρόγραμμα μαθήματα εξαιρετικά ενδιαφέροντα για τα παιδιά, όπως  φωτογραφία, κινηματογράφηση, μαγειρική, εργαστήρια κατασκευών, θεατρικό παιχνίδι, μουσικοκινητικό παιχνίδι, παιχνίδια προφορικού και γραπτού λόγου, παιχνίδια φαντασίας και έκφρασης αλλά και δραστηριότητες που έχουν ως αντικείμενο την αλληλεπίδραση με το φυσικό περιβάλλον (καλλιέργειες στο αγρόκτημα, ομάδες ανακύκλωσης χαρτιού, κηπουρικής, εκπαιδευτικές εκδρομές σε φυσικούς χώρους με ιδιαίτερο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον).

Επίσης, κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία μαθημάτων που θα συμβάλλουν στη βελτίωση της ζωής των παιδιών, όπως ψυχολογία, αυτογνωσία, σεξουαλική αγωγή, επαγγελματικός προσανατολισμός, αποτελεσματική διαχείριση του χρόνου, καθώς και μαθήματα που θα δείχνουν στα παιδιά τους τρόπους για να μετατραπούν σε άξιους επαγγελματίες και να πραγματοποιήσουν υγιείς σχέσεις και ευτυχισμένες οικογένειες.

Γιατί να μην δούμε το παράδειγμα των παιδιών που παίζουν για τη χαρά του παιχνιδιού και δεν ενδιαφέρονται για το αν θα κερδίσουν ή αν θα γίνουν πρωταθλητές; Το σχολείο πρέπει να καταστεί υπεύθυνο για την καλλιέργεια της ευγενούς άμιλλας και αλληλεγγύης μέσα από  κινητικές - αθλητικές δραστηριότητες, ομαδικά παιχνίδια, παιχνίδια συνεργασίας και ενσωμάτωσης σε ομάδα.

Τα παιδιά μας έχουν ανάγκη πλέον για ένα διαφορετικό σχολείο, δημιουργικό που θα τους βοηθήσει να δομήσουν μία ολοκληρωμένη και πλούσια σε αρετές προσωπικότητα και να έχουν τα κατάλληλα εφόδια για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες του κόσμο που ανοίγεται μπροστά τους. Μεγαλώνοντας τα παιδιά θα μάθουν να βλέπουν τη ζωή σαν ένα χαρούμενο παιχνίδι, στο οποίο χαίρονται να συμμετέχουν, αφού ασχολούνται με τα πράγματα που τους ευχαριστούν και ακολουθούν τα ενδιαφέροντά τους. Μήπως, έτσι θα μεγαλώνουμε και πιο ευτυχισμένα παιδιά που αγαπούν τον εαυτό τους γι’ αυτό που είναι και όχι για αυτά που μπορούν να κάνουν, που θα εξελίσσονται σε ενήλικες χαρούμενους και ευγενικούς, που εργάζονται γιατί αγαπούν αυτό που κάνουν και όχι για να βγάλουν περισσότερα χρήματα; Μήπως αυτοί οι ενήλικες θα είναι ευτυχισμένοι και στην προσωπική τους ζωή, δημιουργώντας ενωμένες και ευτυχισμένες οικογένειες και παιδιά ανέμελα που μεγαλώνουν με ηθικές αρχές;

Νίκη Λιώτη, Ψυχολόγος, Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια