Βοηθώντας ένα παιδί με επιθετική συμπεριφορά (1ο μέρος)

«Το παιδί μου χτυπάει κάθε φορά που δεν γίνεται το δικό του» , «Η Νικολέτα με δαγκώνει όταν δεν μπορεί να κάνει αυτό που θέλει», «Ο Γιώργος κλωτσάει συνέχεια την αδερφή του». Αυτές είναι μερικές από τις συνηθισμένες φράσεις που ακούμε για την καθημερινότητα των γονέων με τα παιδιά τους.

Τι κρύβεται όπως πίσω από αυτήν την επιθετικότητα που εκδηλώνουν τα παιδιά είτε σε μεμονωμένες περιπτώσεις είτε κατ’ εξακολούθηση και πώς μπορούμε να τα βοηθήσουμε;

Πολλές φορές, οι γονείς, κάνοντας χάδια στα μωράκια τους, μπορεί να τα τσιμπήσουν, να τα δαγκώσουν, να τα ρουφήξουν · παρόλο που όλα αυτά τα χαριτωμένα χαδάκια γίνονται καλοπροαίρετα από του γονείς, δεν παύουν να θεωρούνται ως μία μορφή «βίας», καθώς προκαλούν πόνο – έστω και μικρό – στα σώματα των παιδιών. Τα παιδιά συνηθίζουν σε αυτήν την εκδήλωση «βίας» που συνδυάζεται με πόνο και ενόχληση από τα παιδιά αλλά και χαρά από την πλευρά των γονέων, κι έτσι μπορεί να καταφύγουν στον ίδιο τρόπο για να σχετιστούν/αλληλεπιδράσουν με άλλα συνομήλικα παιδάκια.

Επιπλέον, παρόλο που η σωματική κακοποίηση θεωρείται ότι τραυματίζει τόσο ψυχικά όσο και συναισθηματικά το παιδί, δεν είναι λίγοι οι γονείς που ισχυρίζονται πως «τι ζημιά να κάνει μία ξυλιά στον ποπό;». Το μικρό χτύπημα στον ποπό, στο χέρι, στο κεφάλι, όσο μικρό κι αν είναι, δεν είναι ούτε αστείο ούτε φυσικό · αποτελεί και αυτό μία μορφή βίας, που χρησιμοποιείται από τους γονείς κατά κύριο λόγο για να «μάθει» το παιδί να μην χτυπάει. Λένε, ουσιαστικά, στο παιδί, «σε χτυπάω για να μάθεις να μην χτυπάς». Το βρέφος, όμως, από την στιγμή που δεν είναι σε θέση ακόμα να ελέγξει τις κινήσεις των άκρων του, αλλά θέλει να έρθει σε επαφή με τη μαμά, μπορεί να εκτελεί κάποιες άγαρμπες κινήσεις που μοιάζουν με χτυπήματα. Είναι προτιμότερο να του πούμε ότι «αυτό πονάει» ή «δεν μου αρέσει να πονάει η αδερφή σου», από το να το χτυπήσουμε «για το καλό του».

Η επιθετικότητα πολλές φορές ξεκινάει από συναισθήματα που δεν μπορούν να εκδηλωθούν. Ένας θυμός «απαγορευμένος» μπορεί να εξωτερικευτεί με χτυπήματα του παιδιού είτε προς τον εαυτό του είτε προς άλλα άτομα του περιβάλλοντός του. «Είσαι πολύ μικρή για να βάζεις μόνη σου την μπλούζα», «Είναι χαζό να κλαις για μια εκδρομή», «Έλα τώρα, μην θυμώνεις για ένα αυτοκινητάκι! Τόσα έχεις!» Το κλειδί, εδώ, βρίσκεται στην αποδοχή των συναισθημάτων των παιδιών και της έντασής τους. Κανένα συναίσθημα δεν είναι παράλογο, υπερβολικό ή άκαιρο · όλα έχουν τον δικό τους λόγο ύπαρξης, ακόμα κι αν δεν μπορούμε να τον ανιχνεύσουμε. «Δυσκολεύεσαι να φορέσεις την μπλούζα σου;» «Λυπήθηκες που δεν πήγαμε εκδρομή;» «Απογοητεύτηκες που χάθηκε το αυτοκινητάκι;»

Τα παιδιά λειτουργούν σαν καθρέφτες των γονιών τους. Αν ο πατέρας φωνάζει και καταστρέφει ό,τι υπάρχει γύρω του όταν έχει θυμώσει, το ίδιο θα κάνει και το παιδί. Αν η μητέρα χτυπάει το παιδί για κάθε ζημιά που κάνει, το παιδί θα ξεκινήσει χτυπώντας τα παιχνίδια του και εν συνεχεία χτυπώντας τους συμμαθητές του ή άλλα παιδάκια κ.ο.κ. Αλλάζοντας τη δική μας συμπεριφορά, επομένως, θα βοηθήσουμε το παιδί να αλλάξει και τη δική του. Τα μακροσκελή «κηρύγματα» και οι συμβουλές δεν βοηθούν τόσο όσο να είμαστε εμείς το κατάλληλο παράδειγμα προς μίμηση.

Κάθε φορά που το παιδί μας χτυπάει θα μπορούσαμε να το ερμηνεύσουμε σαν μια έκκληση για αγάπη, για επαφή, για άγγιγμα, για μεγαλύτερο πλησίασμα και να έρθουμε πιο κοντά του, να ανακαλύψουμε τις ανάγκες του και να το βοηθήσουμε δείχνοντάς του ενδιαφέρον και αγάπη. 

Νίκη Λιώτη, Ψυχολόγος, Συστημική - Οικογενειακή Συμβουλευτική & Ψυχοθεραπεία