Κατάθλιψη στην παιδική ηλικία: Αιτίες, Συμπτώματα και Θεραπεία

Ανησυχείτε μήπως το παιδί σας έχει κατάθλιψη; Υπάρχουν μέρες που τα περισσότερα παιδιά μπορεί να αισθανθούν μελαγχολία, μοναξιά ή θλίψη. Αν, όμως, το παιδί σας φαίνεται διαρκώς λυπημένο ή απελπισμένο και αυτό επηρεάζει τη επικοινωνία του με τους γύρω, τη ζωντάνια του και την ενασχόληση με τις δραστηριότητές του, τότε μπορεί να υποφέρει από παιδική κατάθλιψη, μια ιδιαίτερα σοβαρή κατάσταση της ψυχικής υγείας που χρήζει ιατρικής αξιολόγησης και θεραπείας.

Σε οποιαδήποτε στιγμή, ένα στα πέντε νεαρά άτομα αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής υγείας. Το θετικό είναι ότι οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας και υγειονομικής περίθαλψης μπορούν να προβούν με ακρίβεια στη διάγνωση, τη θεραπεία και τη διαχείριση των προβλημάτων ψυχικής υγείας – συμπεριλαμβανομένης και της κατάθλιψης στην παιδική ηλικία – με ψυχοθεραπεία.

Σε τι διαφέρει η κατάθλιψη από τη μελαγχολία;

Η παιδική κατάθλιψη είναι διαφορετική από την καθημερινή μελαγχολία που τα περισσότερα παιδιά μπορεί να αισθανθούν κατά καιρούς. Το γεγονός ότι ένα παιδί αισθάνεται λυπημένο, μόνο ή ευερέθιστο δεν σημαίνει ότι έχει παιδική κατάθλιψη.

Η παιδική κατάθλιψη είναι η διαρκής και επίμονη θλίψη. Όταν συμβαίνει, το παιδί αισθάνεται μόνο, απελπισμένο, αβοήθητο και ανάξιο. Όταν αυτό το είδος της θλίψης είναι ατελείωτο, αναστατώνεται κάθε μέρος της ζωής του παιδιού. Παρεμποδίζει τις καθημερινές δραστηριότητες του παιδιού, την εκπλήρωση των σχολικών καθηκόντων και τις σχέσεις με τους συνομηλίκους του. Μπορεί, επίσης, να επηρεάσει και τη ζωή κάθε μέλους της οικογένειας.

Η παιδική κατάθλιψη μπορεί να αξιολογηθεί, να διαγνωσθεί και να θεραπευτεί αποτελεσματικά με ψυχοθεραπεία.

Τι προκαλεί την παιδική κατάθλιψη;

Όπως και με την κατάθλιψη στους ενήλικες, η διάγνωση της κατάθλιψης στα παιδιά δεν είναι τόσο ευδιάκριτη όσο και για άλλες παθήσεις. Δεν υπάρχει κάποιο τεστ που να μπορεί να πει πως το άτομο έχει κατάθλιψη, πόσο μάλλον να εντοπίσει τις αιτίες.

Τα αίτια της παιδικής κατάθλιψης δεν έχουν εξακριβωθεί. Γνωρίζουμε, όμως, πως στη ζωή ορισμένων παιδιών υπάρχουν παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι θα μπορούσαν να δημιουργήσουν προδιάθεση για κατάθλιψη ή να προκαλέσουν κατάθλιψη. Μεταξύ αυτών, είναι το οικογενειακό ιστορικό ψυχικής νόσου ή αυτοκτονίας, η κακοποίηση (σωματική, συναισθηματική ή σεξουαλική), οι χρόνιες ασθένειες και η απώλεια ενός γονέα σε νεαρή ηλικία, το διαζύγιο ή η εγκατάλειψη. Ωστόσο, ορισμένα βρέφη παρουσιάζουν καταθλιπτικά συμπτώματα σε νεαρή ηλικία, προτού εμφανιστούν αυτοί οι παράγοντες κινδύνου, γι’ αυτό και ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η κατάθλιψη είναι εξ ολοκλήρου «χημική» σε μερικά παιδιά. Η κάθε περίπτωση παιδικής κατάθλιψης είναι ξεχωριστή και οι αιτίες μπορεί να είναι διαφορετικές για κάθε παιδί. Επομένως, η κατάθλιψη μπορεί να είναι εξ ολοκλήρου «χημική», δηλαδή σε επίπεδο νευροφυσιολογίας (νευροδιαβιβαστών), να οφείλεται αποκλειστικά σε ψυχολογικούς παράγοντες ή να είναι συνδυασμός και των δύο. Πιο σημαντική από την αιτία της κατάθλιψης, είναι η αναγνώριση της ασθένειας και η θεραπεία της.

Ποια είναι τα σημάδια και τα συμπτώματα της παιδικής κατάθλιψης;

Τα συμπτώματα της παιδικής κατάθλιψης μπορεί να διαφέρουν. Αυτό εξαρτάται από το παιδί και την ιδιαίτερη διαταραχή της διάθεσής του. Πολλές φορές η παιδική κατάθλιψη παραμένει χωρίς διάγνωση και θεραπεία. Αυτό συμβαίνει γιατί έχει θεωρηθεί ως μία φυσιολογική συναισθηματική και ψυχολογική αλλαγή που συμβαίνει κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης.

Τα σημάδια και τα συμπτώματα της κατάθλιψης στην παιδική ηλικία περιλαμβάνουν:

·         Αλλαγές στην όρεξη – είτε αυξημένη όρεξη είτε μειωμένη

·         Αλλαγές στον ύπνο – αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος

·         Συνεχή συναισθήματα θλίψης ή απελπισίας

·         Δυσκολία στη συγκέντρωση

·         Κούραση και μειωμένη ενέργεια

·         Αισθήματα αναξιότητας ή ενοχής

·         Διαταραγμένη σκέψη ή συγκέντρωση

·         Ιδιαίτερη ευαισθησία στην απόρριψη

·         Ευερεθιστότητα ή θυμό

·         Σωματικές ενοχλήσεις (όπως στομαχόπονους ή πονοκεφάλους) που δεν ανταποκρίνονται στη θεραπεία

·         Μειωμένη λειτουργικότητα κατά τη διάρκεια εκδηλώσεων ή δραστηριοτήτων στο σπίτι, στο σχολείο ή με φίλους ή κατά τη διάρκεια εξωσχολικών δραστηριοτήτων ή κατά την ενασχόληση με χόμπι ή άλλα ενδιαφέροντα

·         Κοινωνική απόσυρση

·         Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας

·         Φωνητικά ξεσπάσματα ή κλάμα

Οποιαδήποτε αλλαγή στη συμπεριφορά ενός παιδιού που φαίνεται να μην έχει καμία εξωτερική ή φυσική αιτία θα πρέπει να εξεταστεί. Υποτονική διάθεση που προκύπτει από μια αλλαγή ή απώλεια (θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, μετακόμιση, αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος κ.ά.), η οποία διαρκεί περισσότερο από μερικές εβδομάδες θα πρέπει να εξεταστεί, γιατί ενδέχεται να είναι μια μορφή κατάθλιψης.

Η θεραπεία της κατάθλιψης

Οι γονείς του κάθε παιδιού που βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο να βλάψει τον εαυτό του ή τους άλλους θα πρέπει να σκεφτούν την περίπτωση νοσηλείας. Αυτή είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη επιλογή για τους γονείς, αλλά πρέπει να τονιστεί ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου υπάρχει κίνδυνος αυτοκτονίας και για τα παιδιά.

Για ένα παιδί που έχει διαγνωσθεί με κατάθλιψη, η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι πολύ βοηθητική. Η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει το παιδί να αντιμετωπίσει το παρελθόν του με έναν υγιή τρόπο αλλά και να μάθει τρόπους να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες που θα εμφανίζονται μετά την ενηλικίωσή του. Με τη θεραπεία, το παιδί μαθαίνει να θέτει στόχους, ανακαλύπτει δραστηριότητες που του προσφέρουν ικανοποίηση και το απελευθερώνουν από τα αρνητικά ή δυσάρεστα συναισθήματα, αρχίζει να κοινωνικοποιείται, αποκτά αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση και αισιοδοξία και σταδιακά νοηματοδοτεί ξανά τη ζωή του.

Η αντικαταθλιπτική φαρμακευτική αγωγή για τα παιδιά είναι ένα αμφιλεγόμενο θέμα. Δεν έχουν πραγματοποιηθεί μακροπρόθεσμες μελέτες που να αποδεικνύουν τι είδους αντίκτυπο θα έχει το φάρμακο για την ανάπτυξη ενός παιδιού. Γι’ αυτό το λόγο, οι περισσότεροι επαγγελματίες θα συστήσουν την ψυχοθεραπεία ως πρώτη γραμμή άμυνας για ένα παιδί με κατάθλιψη, εκτός από περιπτώσεις στις οποίες το παιδί υποφέρει από βαριάς μορφής κατάθλιψη ή παρουσιάζει τάσεις αυτοκτονίας.

Οι γονείς ενός παιδιού με κατάθλιψη θα πρέπει να ενημερωθούν για τις αιτίες, τα συμπτώματα και τη θεραπεία της κατάθλιψης αλλά και να αναζητήσουν κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας που μπορεί να βοηθήσει το παιδί τους αλλά και τους ίδιους.

Βιβλιογραφία:

Depression in Children: Symptoms, Causes, Diagnosis and Treatment (2013). Διαθέσιμο: http://www.wingofmadness.com/depression-in-children/

Childhood Depression, Depression Health Center. Διαθέσιμο: http://www.webmd.com/depression/childhood-depression

Νίκη Λιώτη, Ψυχολόγος