Πώς να διασφαλίσετε τη "συνεργασία" των παιδιών σας

Σε προηγούμενο άρθρο εξετάσαμε τους τρόπους με τους οποίους οι γονείς μπορούν να διαχειριστούν και να βοηθήσουν τα παιδιά τους να εκφράσουν κυρίως τα αρνητικά τους συναισθήματα με εποικοδομητικό και αποτελεσματικό τρόπο. Στο κείμενο αυτό, με γνώμονα την εξασφάλιση της συνεργασίας ανάμεσα στο παιδί και το γονέα, θα εξετάσουμε τρόπους με τους οποίους, οι γονείς δύνανται να διαχειριστούν τα δικά τους αρνητικά συναισθήματα, έτσι ώστε αυτά να καταστούν λειτουργικά στην αλληλεπίδρασή τους με τα παιδιά τους.

Ένας παράγοντας που εξαντλεί το ηθικό και τις αντοχές των γονέων είναι ο καθημερινός αγώνας για την εκμάθηση της ευπρεπούς συμπεριφοράς, σύμφωνης με τις επιταγές της κοινωνίας, από τα παιδιά. Η αδυναμία ύπαρξης ουσιαστικής συνεργασίας δημιουργείται  εν μέρει από τη σύγκρουση διαφορετικών συμφερόντων ή αναγκών. Ο γονέας επιθυμεί την ύπαρξη μιας υποτυπώδους καθαριότητας, ευταξίας, ευγένειας και ευρυθμίας. Τα παιδιά, από την άλλη, αδιαφορούν σε μεγάλο βαθμό για αυτές τις «απαιτήσεις» των γονέων. Έτσι, σε μεγάλο βαθμό η γονική μέριμνα αναλώνεται για την προσαρμογή των παιδιών στις κοινωνικές επιταγές. Παραδόξως μάλιστα, όσο ο γονέας επιμένει, τόσο το παιδί αντιδρά.

Για τα παιδιά, οι γονείς μετατρέπονται σε εχθρούς που τα επιφορτίζουν μονίμως με δυσάρεστα καθήκοντα («Πλύνε τα χέρια σου… Κρέμασε το μπουφάν σου… Πλύνε τα δόντια σου… Έκανες τα μαθήματά σου;… Ώρα για ύπνο… Κοιμήσου…») ή τους επιβάλλουν να μην κάνουν αυτό ακριβώς που θέλουν να κάνουν («Μην τρως με τα χέρια… Μη χοροπηδάς στον καναπέ… Μην πετάς λάσπη…») Αναπόφευκτα τα παιδιά υιοθετούν την αντιδραστική στάση: «Θα κάνω ό,τι μου αρέσει!» και οι γονείς ανταπαντούν «Θα κάνεις αυτό που λέω εγώ».

Παρακάτω παρατίθενται οι συνηθέστερες τεχνικές που επιστρατεύουν οι ενήλικοι προκειμένου να διασφαλίσουν τη συνεργασία των παιδιών:

1.      Μομφές και επίρριψη ευθυνών: «Πάλι βλέπω αποτυπώματα χεριών πάνω στην πόρτα! Μα, γιατί το κάνεις αυτό, μου λες; Τι σ’ έχει πιάσει, τέλος πάντων; Τίποτα σωστό δεν μπορείς να κάνεις πια; Πόσες φορές πρέπει να σου το πω δηλαδή ότι πιάνουμε την πόρτα από το πόμολο για να ανοίξουμε ή να κλείσουμε; Τόσο δύσκολο είναι;»

2.      Χρήση χαρακτηρισμών: «Κάνει παγωνιά σήμερα κι εσύ φοράς ελαφρύ πανωφόρι! Μα πόσο χαζή είσαι δηλαδή; Τέτοια ανοησία δεν την έχω ξαναδεί στη ζωή μου.», «Άσε, θα το φτιάξω εγώ το ποδήλατο. Εσένα δεν πιάνουν τα χέρια σου.»

3.      Απειλές: «Αν ξαναγγίξεις τη λάμπα, θα τη φας.», «Θα μετρήσω μέχρι το τρία. Αν δεν έχεις ντυθεί, θα φύγω χωρίς εσένα.»

4.      Διαταγές: «Αυτή τη στιγμή, αρχίζεις να τακτοποιείς το δωμάτιό σου!», «Βοήθα να μεταφέρουμε τις τσάντες. Έλα, κάνε γρήγορα!», «Ακόμα να βγάλεις έξω τα σκουπίδια; Άντε, τι περιμένεις; Κουνήσου!»

5.      Κηρύγματα και ηθικολογίες: «Ήταν ωραίο δηλαδή αυτό που έκανες τώρα – ν’ απλώσεις το χέρι και να μου πάρεις το βιβλίο; Ρωτάω! Φαίνεται, δεν έχεις αντιληφθεί τη σημασία της ευπρέπειας. Πρέπει να καταλάβεις ότι οι απαιτήσεις γεννούν υποχρεώσεις. Δεν μπορεί να προσδοκούμε να είναι οι άλλοι ευγενικοί απέναντί μας κι εμείς να τους φερόμαστε με αγένεια. Εσένα θα σ’ άρεζε να σου άρπαζαν τα πράγματα μέσα από τα χέρια; Όχι, βέβαια! Επομένως, ούτε κι εσύ πρέπει να το κάνεις. Ό,τι δε μας αρέσει να μας κάνουν, δεν το κάνουμε στους άλλους.»

6.      Προειδοποιήσεις: «Πρόσεχε, θα καείς!», «Φυλάξου, θα σε χτυπήσει αυτοκίνητο!», «Μη σκαρφαλώνεις εκεί! Θα πέσεις!», «Βάλε το μπουφάν σου, θα κρυώσεις!»

7.      Αυτοθυσία: «Θα πάψεις πια να ουρλιάζεις; Τι θέλεις δηλαδή, να με ξεκάνεις; Καρδιακή προσβολή θα πάθω με τα καμώματά σου!», «Περίμενε να κάνεις παιδιά, και θα δεις τι εστί βερίκοκο.», «Τις βλέπεις αυτές τις άσπρες τρίχες; Σ’ εσένα οφείλονται. Σιγά – σιγά, με στέλνεις στον τάφο.»

8.      Συγκρίσεις: «Δεν μπορείς να μοιάσεις λίγο στον αδερφό σου; Εκείνος τελειώνει πάντα από νωρίς τις εργασίες του σχολείου.», «Η συμπεριφορά της Λίζας στο τραπέζι είναι υποδειγματική. Ποτέ δε θα τη δεις να πιάνει το φαγητό με τα χέρια.»

9.      Σαρκασμός: «Ήξερες πως γράφεις διαγώνισμα αύριο και άφησες επίτηδες το βιβλίο στο σχολείο, έτσι; Ωραία εξυπνάδα, τι να σου πω!», «Αυτά θα βάλεις; Ριγέ μπλούζα και πουά φούστα; Τι κομπλιμέντα που θα εισπράξεις σήμερα!»

10.  Προβλέψεις: «Μου είπες ψέματα για τον έλεγχο προόδου. Άμα συνεχίσεις έτσι, χάθηκες! Κανείς δεν θα σου έχει εμπιστοσύνη όταν μεγαλώσεις.», «Συνέχισε αυτή την τακτική, εγωίσταρε και θα δεις! Σε λίγο κανένας δεν θα θέλει να σε παίξει. Θα μείνεις μόνος, σαν τον ψωριάρη.»

Για να διασφαλίσετε τη συνεργασία…

1.      Περιγράψτε το συμβάν ή το πρόβλημα. Είναι δύσκολο να κάνουμε αυτό που πρέπει όταν ο άλλος μάς επικρίνει. Είναι ευκολότερο να επικεντρωθούμε στο πρόβλημα όταν μας το περιγράφουν. Όταν ο ενήλικος περιγράφει το πρόβλημα, δίνει στο παιδί την ευκαιρία να καταλάβει μόνο του τι πρέπει να γίνει. Η χρήση της περιγραφής κάνει τον αποδέκτη να μην αισθάνεται κατηγορούμενος και τον ωθεί να εστιάσει την προσοχή στην επίλυση του προβλήματος («Χύθηκε το γάλα. Χρειαζόμαστε σφουγγάρι.», «Έσπασε το βαζάκι με τη μαρμελάδα. Χρειαζόμαστε σκούπα.») Όταν περιγράφουμε το συμβάν, το παιδί ακούει με άλλη διάθεση το πρόβλημα και αναλαμβάνει ευκολότερα δράση για την εξάλειψή του. Τα περιγραφικά σχόλια αποδίδουν καλύτερα όταν το παιδί αισθάνεται πως η συνδρομή του είναι απαραίτητη.

2.      Πληροφορήστε. Η πληροφορία τυγχάνει πάντοτε ευμενέστερης υποδοχής απ’ όσο η κατηγορία. («Παιδιά το γάλα ξινίζει όταν μένει εκτός ψυγείου.», «Τα μισοφαγωμένα μήλα είναι για τα σκουπίδια.») Όταν δίνεται στα παιδιά η πληροφορία, καταλαβαίνουν από μόνα τους τι πρέπει να κάνουν. Με την πληροφόρηση, βοηθάμε τα παιδιά να εμπεδώσουν γενικές αλήθειες και τους δίνει την αίσθηση ότι είναι άξια εμπιστοσύνης. Αποφύγετε, όμως, να δώσετε στο παιδί ήδη γνωστές πληροφορίες.

3.      Διατυπώστε μονολεκτικά. Είναι αποτελεσματικότερη μια μονολεκτική παρότρυνση σε σχέση με μια μακροσκελή απάντηση. Εξοικονομεί χρόνο και απαλλάσσει τους γονείς από τη χρονοβόρα διαδικασία μακροσκελών εξηγήσεων. («Παιδιά, πιζάμες!», «Κατερίνα το κολατσιό σου.») Η εφαρμογή του μονολεκτικού σχολίου αποτρέπει τη χρήση καταπιεστικών εντολών, ενώ παράλληλα προσφέρει στο παιδί τη δυνατότητα να ασκήσει πρωτοβουλία και να ακονίσει το μυαλό του. Μη χρησιμοποιείτε ως μονολεκτικό σχόλιο το όνομα του παιδιού, διότι όταν το ακούει τακτικά να προφέρεται σε αποδοκιμαστικό τόνο, αναπόφευκτα το συγχέει με την απόρριψη.

4.      Εξωτερικεύστε το συναίσθημά σας.  Αποφύγετε σχόλια σχετικά με το χαρακτήρα ή την προσωπικότητα του παιδιού. Τα παιδιά δικαιούνται να ξέρουν ποια είναι τα πραγματικά συναισθήματα των γονέων τους. Όταν εκφράζουμε ανυπόκριτα αυτό που αισθανόμαστε κατά περίσταση, τα βοηθούμε να κατανοήσουν το σφάλμα τους δίχως να πληγώνονται. («Δε μου αρέσει να μου τραβάνε το μανίκι!», «Μ' ενοχλεί να μένει ανοιχτή η πόρτα με τη σήτα, διότι πηγαίνουν μύγες στο φαγητό.», «Νιώθω άσχημα όταν πάνω να πω κάτι και με διακόπτουν πριν προλάβω να ολοκληρώσω.») Είναι σημαντικό ο γονέας να εκφράζει μόνο τα δικά του συναισθήματα, χρησιμοποιώντας πάντα το πρώτο πρόσωπο. Ορισμένα παιδιά εμφανίζουν αυξημένη ευαισθησία στην απορριπτική γονική στάση. Στις περιπτώσεις αυτές, είναι προτιμότερο να εκφράσετε τις προσδοκίες σας.

5.      Δώστε γραπτώς το αίτημά σας. Μερικές φορές ο γραπτός λόγος είναι ο πιο διεξοδικός τρόπος έκφρασης. Στα περισσότερα παιδιά – είτε είναι σε θέση να διαβάζουν είτε όχι – αρέσουν τα γραπτά μηνύματα. (Σημείωμα κολλημένο στον καθρέφτη του μπάνιου: «Βοήθεια! Οι τρίχες στο σιφόνι με ταλαιπωρούν αφάνταστα. Πίπης, ο βουλωμένος νιπτήρας του μπάνιου.») Ενθουσιάζονται όταν λαμβάνουν στο χαρτί τα σχόλια γονιών τους, ενώ συγχρόνως προτρέπονται έμμεσα να συντάξουν και εκείνα απαντητικά γράμματα ή σχέδια. Οι γονείς πάλι θεωρούν πως είναι ο πιο γρήγορος, εύκολος και αποτελεσματικός τρόπος για να περάσουν το μήνυμα στα παιδιά τους.

Είναι μεγάλης σημασίας να υιοθετούμε αυθεντικές συμπεριφορές. Δεν ωφελεί να δίνετε την εντύπωση του νηφάλιου όταν αισθάνεστε οργή. Εξαιτίας της ανειλικρίνειάς σας αποτυγχάνετε στην επικοινωνία με το παιδί. Η υπέρμετρη ευγένεια διατηρεί φυλακισμένη την οργή, η οποία διογκώνεται και κάποια στιγμή θα εκδηλωθεί στο παιδί.

Αν δεν καταφέρετε να «περάσετε το μήνυμα» την πρώτη φορά, δεν σημαίνει ότι θα προσφύγετε στις παλαιές τεχνικές. Μπορείτε να συνδυάσετε δεξιότητες και αν το κρίνετε αναγκαίο να επιτείνετε την εφαρμογή.

… και ορισμένες συστάσεις:

·         Ο τρόπος διατύπωσης ενός σχολίου προς το παιδί είναι εξίσου κρίσιμος με το περιεχόμενό της. Η στάση που τηρούμε, δηλαδή, είναι εξίσου σημαντική με τα λόγια που χρησιμοποιούμε.

·         Λέμε «παρακαλώ» στα παιδιά προκειμένου να προωθήσουμε πρότυπους κανόνες συμπεριφοράς, αποδεκτούς από το κοινωνικό σύνολο. Η επιστράτευσή του, όμως, κάτω από συνθήκες έντασης ενδέχεται να αποδειχτεί επιζήμια. Όταν επιθυμείτε άμεση συμμόρφωση, καλό είναι να προσφεύγετε σε επιτακτικά σχόλια και όχι σε ικεσίες. Μιλήστε με ηχηρό, ευκρινή και κατηγορηματικό τρόπο και θα φτάσετε ταχύτερα στην επίτευξη του στόχου.

·         Όταν το παιδί δεν συμμορφώνεται στις υποδείξεις σας, αναρωτηθείτε: - Είναι το μήνυμα κατάλληλο για την ηλικία και την αντιληπτική ικανότητα του παιδιού; -Μήπως θεωρεί παράλογη την αξίωση; -Γίνεται να προσφέρω ευχέρεια εκλογής αντί να επιβάλω τη θέλησή μου «εδώ και τώρα»; -Γίνεται να προσφέρω ευχέρεια εκλογής σχετικά με τον τρόπο εκτέλεσης της υποχρέωσης; -Υπάρχει δυνατότητα να πραγματοποιηθούν στο χώρο του σπιτιού φυσικές αλλαγές ικανές να προκαλέσουν τη συνεργασία του παιδιού; -Μήπως το παρακάνω με την πίεση που ασκώ στο παιδί μου; -Μήπως αφιερώνω το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου που περνώ μαζί του στην επιβολή υποχρεώσεων;

·         Αν μπορείτε να προσεγγίσετε το παιδί με αστεϊσμούς, τόσο το καλύτερο. Αυτό είναι ένα πολύτιμο επιπρόσθετο όπλο, καθώς θέτει το παιδί σε κίνηση, του δίνει την ώθηση να ενεργήσει, ενώ παράλληλα βελτιώνει τη γενική διάθεση μες στο σπίτι. 

·         Αν νιώθετε πως επαναλαμβάνεστε, ελέγξτε πρώτα αν το παιδί έχει ακούσει αυτό που του είπατε.

·         Αν το παιδί δεν ανταποκρίνεται στη δέσμευση που έχει αναλάβει παρά τη θετική απόκρισή του, ζητήστε να σας πει μέχρι πότε θα έχει πραγματοποιηθεί η δουλειά που του αναθέσατε.

Βιβλιογραφία:

Faber, A., Mazlish, E., (1999). How to talk so kids will listen and listen so kids will talk, Collins

Νίκη Λιώτη, Ψυχολόγος