Η εφηβεία στα χρόνια του facebook

Οι σημερινοί έφηβοι είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένοι με την τεχνολογία εν γένει και ειδικότερα με το ίντερνετ και την πληθώρα δυνατοτήτων - εφαρμογών  που αυτό προσφέρει. Τα τελευταία χρόνια τα λεγόμενα και ως μέσα κοινωνικής δικτύωσης (facebook, google+, twitter) έχουν καταστεί ιδιαίτερα δημοφιλή τόσο στις νεαρές ηλικίες όσο και στους ενήλικους.  Οι σημερινοί νέοι - έφηβοι ήδη από πολύ μικρή ηλικία διαθέτουν το δικό τους προφίλ (π.χ. facebook), στo περιβάλλον του οποίoυ αφιερώνουν μεγάλο μέρος του ελεύθερού τους χρόνου σε καθημερινή βάση. Μέσω της χρήσης της δημοφιλέστερης σελίδας κοινωνικής δικτύωσης (facebook) οι έφηβοι ακολουθούν με την σειρά τους την τάση της εποχής που προστάζει την εύρεση παλιών φίλων ή τη σύναψη νέων φιλιών  μέσω του διαδικτύου. Ο κόσμος τους facebook αποτελεί μονόδρομο καθώς  θεωρείται ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος επικοινωνίας και σύναψης σχέσεων στις μέρες μας.

Η χρήση, όμως, τέτοιων μέσων κοινωνικής δικτύωσης προϋποθέτει την εκχώρηση από την μεριά των χρηστών (εφήβων) προσωπικών πληροφοριών και στοιχείων πολλές φορές ιδιαίτερα ευαίσθητων. Πέρα, όμως, από τους διαφόρους άμεσους κινδύνους που ελλοχεύουν από την αλόγιστη χρήση του facebook (π.χ. περιστατικά παιδικής αποπλάνησης και παιδεραστίας) ιδίως από μικρά παιδιά και εφήβους, η έκθεση τους στο «μαγικό» κόσμο του facebook επηρεάζει μακροπρόθεσμα πολλές πτυχές της προσωπικότητας και της καθημερινότητας τους.  Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να υπενθυμίσουμε το γεγονός ότι τα παιδιά και ιδίως οι έφηβοι βρίσκονται σε μία πολύ ευαίσθητη ηλικιακή περίοδο όπου, στην προσπάθεια τους να διαμορφώσουν την προσωπικότητα, τα πιστεύω και την αυτονομία τους, μπορούν εύκολα να επηρεαστούν από λανθασμένα ή διαστρεβλωμένα πρότυπα συμπεριφορών και αξιών.

Εξωτερική εμφάνιση

Αναμφίβολα η εφηβεία είναι μια ηλικία που τα παιδιά ασχολούνται ιδιαίτερα με την εμφάνισή τους, καθώς χρειάζονται την αποδοχή όπως και να αποτελούν μέλη μιας ομάδας συνομηλίκων τους. Προσπαθώντας να εναρμονιστούν με τις διάφορες τάσεις και «αξίες» της εποχής, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το γεγονός ότι η εξωτερική εμφάνιση του ατόμου πρέπει να λαμβάνεται ως πρώτο και αποκλειστικό  κριτήριο για την αποδοχή του, οι σημερινοί νέοι παρουσιάζουν ναρκισσιστικές τάσεις. Αυτές οι τάσεις, βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος στο κόσμο του facebook όπου κυριαρχεί η εικόνα, μεγεθύνονται και εισάγουν τους εφήβους σε ένα φαύλο κύκλο ματαιοδοξίας. Έτσι, δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο  οι νέοι να διακατέχονται από μία μόνιμη αγωνία για το εάν η φωτογραφία που ανήρτησαν στο προφίλ τους θα συγκεντρώσει πολλά like και σχόλια. Επίσης, προσπαθώντας να γίνουν αρεστοί και αποδεκτοί τόσο από τους πραγματικούς τους φίλους όσο και από τους «ιντερνετικούς» παρατηρείται μία διαστρέβλωση της έννοιας της εξωτερικής εμφάνισης, η συνεχής βελτίωση της οποίας με οποιονδήποτε τρόπο γίνεται  αυτοσκοπός. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τις συχνές και πολλές φορές προκλητικές αλλαγές που πραγματοποιούν στην εικόνα του σώματος τους (ξύρισμα και βάψιμο μαλλιών, σκουλαρίκια και τατουάζ σε όλο το σώμα, προκλητική ενδυμασία για την ηλικίας) με μοναδικό κριτήριο επιλογής τους την αποδοχή από συνομηλίκους και μη. Η πλειονότητα των σημερινών εφήβων έμαθαν να εστιάζουν αποκλειστικά στο «φαίνεσθαι» και όχι στην καλλιέργεια του «είναι», της προσωπικότητας, του χαρακτήρα και των δεξιοτήτων τους.

Φιλικές και ερωτικές σχέσεις

Σε μια εποχή όπου η άμεση επικοινωνία και οι στενές ανθρώπινες σχέσεις έχουν αντικατασταθεί από την εύκολη και απρόσωπη επικοινωνία μέσω του διαδικτύου και την συσσώρευση δεκάδων «φίλων» στα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι απολύτως φυσιολογική η μεταβολή που παρατηρείται στις ερωτικές και φιλικές σχέσεις που συνάπτουν πλέον οι έφηβοι (αλλά και οι ενήλικοι), οι οποίες χαρακτηρίζονται από την επιφανειακότητα, την υποκρισία και το ψέμα. Σημαντικός παράγοντας εκτός των άλλων (γενικότερη αποξένωση, κρίση ηθικών αρχών και αξιών κ.ά.) που συμβάλλει σε αυτή την μεταβολή των σχέσεων είναι και το facebook, καθώς δίνει στους χρήστες του τη δυνατότητα να εξωραΐζουν τον εαυτό τους και να τον παρουσιάζουν με τρόπο που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ως εκ τούτου, οι σχέσεις αυτές είναι επισφαλείς και επίπλαστες γιατί βασίζονται σε επιφανειακές και ματαιόδοξες συμπεριφορές και ισχυρισμούς με αποτέλεσμα να είναι πρόσκαιρες και ανούσιες. Οι αναρίθμητοι φίλοι των φωτογραφιών και διαφόρων δημοσιεύσεων είναι άραγε και πραγματικοί φίλοι που θα συμπαρασταθούν στις δύσκολες στιγμές ή τα χαμόγελα και οι αγκαλιές  εξαφανίζονται μόλις ληφθεί και κοινοποιηθεί η φωτογραφία;

Το αποτέλεσμα είναι τα νέα παιδιά να χάνουν στιγμές από την εφηβεία τους, από την πιο ανέμελη περίοδο της ζωής τους, αφού σε ένα μεγάλο βαθμό δεν απολαμβάνουν τις χαρές της αληθινής ζωής, αλλά ασυνείδητος σκοπός τους αποτελεί  η εκπλήρωση των επιταγών του σύγχρονου επιφανειακού και καταναλωτικού (σε προϊόντα και σχέσεις) προτύπου ζωής.  Εν τέλει, καταλήγουν εγκλωβισμένα σε έναν φαύλο κύκλο επιφανειακής ικανοποίησης και ματαιοδοξίας καθώς η ζωή τους εκτυλίσσεται πίσω από την ασφάλεια που τους προσφέρει η οθόνη.

Αναμφίβολα τα παραπάνω φαινόμενα και προβληματισμοί ισχύουν και για τους ενήλικες που ασχολούνται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά οι έφηβοι είναι πιο ευάλωτοι στους διάφορους κινδύνους που ελλοχεύουν γενικότερα στο διαδίκτυο (περιστατικά παιδεραστίας, διαστρεβλωμένη παρουσία της πραγματικότητας). Αυτό συμβαίνει καθώς διανύουν μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας διαμορφώνουν την εσωτερική τους ταυτότητα και χαρακτήρα, η φυσιολογική ανάπτυξη των οποίων μπορεί εύκολα να αλλοιωθεί από τον επιτηδευμένο και ψεύτικο κόσμο του facebook και του διαδικτύου γενικότερα με ιδιαίτερα εμφανείς - αρνητικές συνέπειες στη μετέπειτα ζωή τους.

Οι γονείς καλούνται να σταθούν κοντά στα παιδιά, να συζητούν μαζί τους και να τους μιλούν για τους κινδύνους που εγκυμονεί η αλόγιστη χρήση του facebook για την προσωπική και κοινωνική ζωή τους και, εάν είναι δυνατόν, να εποπτεύουν το υλικό και τις πληροφορίες στις οποίες εκτίθενται τα παιδιά τους. Οι γονείς είναι αυτοί που θα παράσχουν στα παιδιά την επιβεβαίωση και τον έπαινο που χρειάζονται όσον αφορά την εικόνα και τις δεξιότητές τους, προκειμένου να αυξηθεί η αυτοεκτίμησή τους και να μην έχουν τόσο μεγάλη ανάγκη την «επιβεβαίωση» των διαδικτυακών φίλων.  Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ρόλος του γονέα ως πρότυπο συμπεριφοράς και προσωπικότητας αλλά και το οικογενειακό περιβάλλον εν γένει εξακολουθούν να παίζουν καθοριστικό ρόλο στην φυσιολογική ανάπτυξη των παιδιών - εφήβων σε υγιείς ενήλικες με ικανοποιητικές δεξιότητες επικοινωνίας και σύναψης σχέσεων.

Νίκη Λιώτη, Ψυχολόγος

Νεκτάριος Μπογέας, Ψυχολόγος