Η πολλαπλή νοημοσύνη και το εκπαιδευτικό σύστημα

Νοημοσύνη είναι η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε την ύπαρξη ενός προβλήματος και ακολούθως να το επιλύουμε ή να προβαίνουμε σε κάποια χρήσιμη ενέργεια για μια ομάδα ανθρώπων. Ο Gardner υπέθεσε πως το άτομο κατέχει ένα ενοποιημένο μίγμα από 9 τουλάχιστον είδη νοημοσύνης. Αυτοί οι τύποι νοημοσύνης είναι ευδιάκριτοι μέσα στον εγκέφαλο, αλλά όταν ενεργούμε, αναπόφευκτα χρησιμοποιούμε ένα μίγμα από τύπους. Επομένως, η κάθε νοημοσύνη δεν λειτουργεί αυτόνομη, αλλά επικοινωνούμε, μαθαίνουμε, αντιμετωπίζουμε τα καθημερινά θέματα που προκύπτουν με 9 τουλάχιστον τρόπους.

Μάθηση και πολλαπλή νοημοσύνη

Τα είδη νοημοσύνης μπορούν να αναγνωριστούν, να ενισχυθούν, να διδαχθούν και να εφαρμοστούν. Αυτή η διαδικασία δεν είναι απομονωμένη ∙ το κάθε είδος νοημοσύνης, δηλαδή, μπορεί να χρησιμοποιήσει ποικίλους τρόπους και μέσα προκειμένου να διδαχτεί και να γίνει κατανοητό. Για παράδειγμα, η Λεκτική/ Γλωσσική Νοημοσύνη μπορεί να καλλιεργηθεί με τα μαθηματικά (π.χ. σχέδια, χάρτες, ιστορίες με χρονικές αναφορές κ.ά.) ή η Σωματική/ Κιναισθητική Νοημοσύνη μπορεί να καλλιεργηθεί μέσω της μουσικής (π.χ. τραγουδώντας και χειροκροτώντας, με ρυθμικές κινήσεις και χορό κ.ά.)

Λεκτική/ Γλωσσική Νοημοσύνη (Verbal - Linguistic Intelligence)

Η Λεκτική - Γλωσσική Νοημοσύνη σχετίζεται με την ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται με λέξεις και να χρησιμοποιεί τη γλώσσα για να εκφράσει και να κατανοήσει πολύπλοκες έννοιες. Αυτό το είδος Νοημοσύνης μάς επιτρέπει να κατανοούμε τη σειρά και το νόημα των λέξεων αλλά και να εφαρμόζουμε μεταγλωσσικές δεξιότητες προκειμένου να προβληματιστούμε σχετικά με τη χρήση της γλώσσας μας. Η Λεκτική - Γλωσσική Νοημοσύνη είναι η πιο κοινή ευρέως ανθρώπινη ικανότητα και είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε ποιητές, πεζογράφους, δημοσιογράφους και ικανούς δημόσιους ομιλητές. Τα παιδιά με «έφεση» σε αυτό το είδος Νοημοσύνης απολαμβάνουν να διαβάζουν, να γράφουν, να διηγούνται ιστορίες ή να λύνουν σταυρόλεξα.

Λογικο - Μαθηματική Νοημοσύνη (Logical - Mathematical Intelligence)

Η Λογικο - Μαθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα του ατόμου να υπολογίζει, να ποσοτικοποιεί, να εξετάζει τις προτάσεις και τις υποθέσεις και να πραγματοποιεί ολοκληρωμένες μαθηματικές πράξεις. Δίνει στο άτομο τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεται τις σχέσεις και τις συνδέσεις, να χρησιμοποιεί αφηρημένη συμβολική σκέψη, διαδοχικές δεξιότητες συλλογισμού, επαγωγικό και απαγωγικό τρόπο σκέψης. Η λογική νοημοσύνη συνήθως είναι ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη σε μαθηματικούς, επιστήμονες και ντετέκτιβ. Παιδιά με Λογικο - Μαθηματική νοημοσύνη ενδέχεται να ενθουσιάζονται με την ενασχόληση με προβλήματα αριθμητικής, παιχνίδια στρατηγικής και πειράματα.

Σωματική - Κιναισθητική Νοημοσύνη (Bodily - Kinesthetic Intelligence)

Η Σωματική - Κιναισθητική Νοημοσύνη αφορά την ικανότητα του ατόμου να χειρίζεται αντικείμενα και να χρησιμοποιεί μια ποικιλία σωματικών δεξιοτήτων. Αυτή η Νοημοσύνη περιλαμβάνει, επίσης, μια αίσθηση συγχρονισμού και την τελειοποίηση των δεξιοτήτων μέσα από την ένωση νου - σώματος. Οι αθλητές, οι χορευτές, οι χειρούργοι και οι τεχνίτες παρουσιάζουν καλά ανεπτυγμένη Σωματική - Κιναισθητική Νοημοσύνη.

Μουσική Νοημοσύνη (Musical Intelligence)

Η μουσική νοημοσύνη είναι η ικανότητα του ατόμου να διακρίνει το μουσικό ρυθμό, το βήμα, το ηχόχρωμα και τον τόνο. Αυτού του είδους η νοημοσύνη τού επιτρέπει να αναγνωρίσει, να δημιουργήσει, να αναπαράγει και να αντανακλάσει τη μουσική, όπως έχει αποδειχθεί από συνθέτες, μαέστρους, μουσικούς, τραγουδιστές και «ευαίσθητους» ακροατές. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός πως υπάρχει αλληλεπιδραστική σχέση μεταξύ της μουσικής και των συναισθημάτων καθώς και το γεγονός πως η μαθηματική και η μουσική νοημοσύνη ενδέχεται να μοιράζονται ορισμένες κοινές νοητικές διαδικασίες.

Διαπροσωπική Νοημοσύνη (Interpersonal Intelligence)

Το άτομο με ανεπτυγμένη Διαπροσωπική Νοημοσύνη έχει την ικανότητα να κατανοεί και να αλληλεπιδρά αποτελεσματικά με τους άλλους. Η Διαπροσωπική Νοημοσύνη περιλαμβάνει την αποτελεσματική λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, την ικανότητα παρατήρησης των διαφορών ανάμεσα στους άλλους, την ευαισθησία στη διάθεση και την ιδιοσυγκρασία των άλλων καθώς και την ικανότητα να εξετάζει τα ποικίλα θέματα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Οι εκπαιδευτικοί, οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι ηθοποιοί, οι πολιτικοί παρουσιάζουν υψηλή Διαπροσωπική Νοημοσύνη. Παιδιά  με αυτό το είδος Νοημοσύνης ξεχωρίζουν για τις πρώιμες ηγετικές τους ικανότητες σε ομάδες συνομηλίκων, είναι καλοί στην επικοινωνία και φαίνεται να κατανοούν τα συναισθήματα και τα κίνητρα των άλλων.

Ενδοπροσωπική Νοημοσύνη (Intrapersonal Intelligence)

Η Ενδοπροσωπική Νοημοσύνη είναι η ικανότητα του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται τους άλλους, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους και να χρησιμοποιεί τις γνώσεις αυτές για να προγραμματίσει και να κατευθύνει τη ζωή τους. Η Ενδοπροσωπική Νοημοσύνη περιλαμβάνει την κατανόηση όχι μόνο του εαυτού αλλά και της ανθρώπινης κατάστασης. Είναι εμφανής σε ψυχολόγους, πνευματικούς ηγέτες και φιλοσόφους. Τα παιδιά με ανεπτυγμένη Ενδοπροσωπική Νοημοσύνη μπορεί να είναι ντροπαλά ∙ έχουν πλήρη επίγνωση των συναισθημάτων τους και λειτουργούν με αυτενέργεια.

Χωρική Νοημοσύνη (Spatial Intelligence)

Η Χωρική Νοημοσύνη αφορά την ικανότητα του ατόμου να σκέφτεται σε τρεις διαστάσεις. Βασικές δεξιότητες περιλαμβάνουν τη νοερή απεικόνιση, το χωροταξικό συλλογισμό, την επεξεργασία εικόνας και γραφικών, τις καλλιτεχνικές δεξιότητες και τη δημιουργική φαντασία. Οι ναυτικοί, οι πιλότοι, οι γλύπτες, οι ζωγράφοι, οι αρχιτέκτονες παρουσιάζουν Χωρική Νοημοσύνη. Τα παιδιά με αυτό το είδος Νοημοσύνης μπορεί να ενθουσιάζονται με λαβύρινθους και παζλ ή να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους σχεδιάζοντας ή ονειροπολώντας.

Υπαρξιακή Νοημοσύνη (Existential Intelligence)

Η Υπαρξιακή Νοημοσύνη σχετίζεται με την ευαισθησία και την ικανότητα του ατόμου να προβληματίζεται με βαθύτερα ερωτήματα, όπως ποιο είναι το νόημα της ζωής, γιατί πεθαίνουμε, πώς φτάσαμε ως εδώ, ποιο είναι το σωστό και το λάθος κ.ά.

Φυσιοκρατική Νοημοσύνη (Naturalistic Intelligence)

Ο άνθρωπος με φυσιοκρατική νοημοσύνη είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος σε όλα τα στοιχεία και τα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος και μπορεί εύκολα να αναγνωρίσει και να ταξινομήσει τα διάφορα είδη έμβιων όντων. Η ικανότητα αυτή έχει μείνει από το εξελικτικό μας παρελθόν, όπου οι άνθρωποι απασχολούνταν ως αγρότες, κυνηγοί, τροφοσυλλέκτες ∙ συνεχίζει να παίζει κεντρικό ρόλο σε επαγγέλματα, όπως του βοτανολόγου ή του σεφ.

Σε αυτά τα 9 είδη νοημοσύνης, ο Goleman (1995) ήρθε να προσθέσει ένα 10^ο είδος νοημοσύνης, τη «Συναισθηματική Νοημοσύνη». Η Συναισθηματική Νοημοσύνη περιλαμβάνει την αυτογνωσία, τον αυτοέλεγχο, την παρακίνηση, την ενσυναίσθηση και τις κοινωνικές δεξιότητες.

Η θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης αμφισβητεί τη μονοδιάστατη νοημοσύνη (I.Q.), την οποία δεν μπορούμε να αλλάξουμε γιατί παραμένει σταθερή και μετριέται με διάφορους δείκτες. Η νέα θεωρία βασίζεται σε μια ποικιλία επιστημονικών ερευνών (ψυχολογικών, ανθρωπολογικών, βιολογικών) και δεν βασίζεται σε μετρήσεις με τεστ. Τα περισσότερα τεστ νοημοσύνης μελετούν είτε τη γλώσσα είτε τη λογική ή και τα δύο, χωρίς όμως να λαμβάνουν υπόψη τα άλλα 8 είδη νοημοσύνης.

Σύμφωνα με τη θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης, όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν αυτά τα είδη νοημοσύνης και εξαιτίας γενετικών καταβολών και του περιβάλλοντος, δεν υπάρχουν δύο άνθρωποι που να έχουν το ίδιο προφίλ νοημοσύνης.

Αυτές οι θέσεις μας μετακινούν από την επιστήμη στην εκπαίδευση. Αν όλα τα παιδιά διαθέτουν διαφορετικά «είδη μυαλού», τότε έχουμε αρκετές επιλογές και ακόμα περισσότερες πιθανότητες να πραγματοποιήσουμε αλλαγές στο υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα. Στα σχολεία έχουμε δύο επιλογές: Να αγνοήσουμε αυτές τις διαφορές, να διδάσκουμε όλα τα παιδιά με την ίδια μέθοδο και να τα αξιολογούμε με τον ίδιο τρόπο ή να αναγνωρίσουμε τις διαφορετικές ικανότητες του κάθε παιδιού και να αναδιαμορφώσουμε τον τρόπο που διδάσκουμε και αξιολογούμε.

Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, θα ήταν καλό να αναρωτηθούμε και να αναζητήσουμε τους πραγματικούς λόγους της άρνησης των παιδιών να πηγαίνουν στο σχολείο, να διαβάζουν αλλά και της γενικότερης αντιδραστικής συμπεριφοράς τους όσον αφορά το σχολείο και τις δραστηριότητές του. Μία πιθανή ερμηνεία αυτής της συμπεριφοράς τους μπορεί να είναι το γεγονός ότι η πλειοψηφία των μεθόδων που χρησιμοποιούν τα περισσότερα εκπαιδευτικά συστήματα δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη δύο μόνο ειδών Νοημοσύνης - της Λεκτικής - Γλωσσικής Νοημοσύνης και της Λογικο - Μαθηματικής Νοημοσύνης - μέσα από κουραστικές ώρες διδασκαλίας που στοχεύουν αποκλειστικά στην στείρα απομνημόνευση γεγονότων, ημερομηνιών και προσώπων - παραβλέποντας, όμως, έτσι όλες τις δεξιότητες και τα ταλέντα που δύνανται να αναπτύξουν μέσω εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που προάγουν την ανάπτυξη και των υπόλοιπων ειδών νοημοσύνης.

Κλείνοντας, ένα ακόμα σημαντικό γεγονός που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια - έχοντας  προκαλέσει πλήθος συζητήσεων μεταξύ των ειδικών και των γονέων - είναι ότι ολοένα και περισσότερα παιδιά εμφανίζουν μαθησιακές δυσκολίες με αποτέλεσμα, να δυσκολεύονται ή ακόμα και να αδυνατούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του εκπαιδευτικού συστήματος, έτσι όπως είναι δομημένο. Η αύξηση αυτή μήπως οφείλεται και στο εκπαιδευτικό σύστημα που δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε μαθητή; Γιατί να έχουν, δηλαδή, τα παιδιά το πρόβλημα και όχι το ίδιο το σύστημα, το οποίο αδυνατεί να προσαρμοστεί στις εξελίξεις και στις νέες απαιτήσεις των παιδιών;

Βιβλιογραφία:

Gardner, H., (2000). Intelligence Reframed: Multiple Intelligences for the 21^st Century. New York: Basic.

Interview with Howard Gardner, on line Διαθέσιμο: http://helpfrom.nea.org/neatoday/9903/gardner.html

Νίκη Λιώτη, Ψυχολόγος